Het Marineterrein bestaat al meer dan 350 jaar. Het terrein ligt op het eiland Kattenburg dat in 1655 werd aangelegd om er een grote scheepswerf te huisvesten. "Het is historische grond" vertelt Willem Bijleveld, voormalig directeur van het Scheepvaartmuseum. "Hier bouwde de Admiraliteit van Amsterdam, de voorloper van de Marine, grote oorlogsschepen om de VOC-vloot mee te beschermen."

Gouden eeuw

In de gouden eeuw was Amsterdam de grootste haven ter wereld. VOC-schepen voeren over de hele wereld om kruiden, specerijen en andere goederen naar Nederland te brengen. Reizen over zee ging niet zonder slag of stoot. Daarom werden VOC-schepen beschermd tegen piraterij door de Admiraliteit van Amsterdam. De oorlogsschepen van de Admiraliteit werden gebouwd op ’s Lands Dok, de grootste en meest innovatieve werf van het land en een van de grootste werkgevers van de stad.

‘Het luyden der bel’

Het poortgebouw met de oude toegangspoort is een van de weinige overgebleven zeventiende-eeuwse bouwwerken op het Marineterrein. Honderden arbeiders, timmerlieden, mastenmakers, zagers en schilders liepen hier dagelijks onderdoor van of naar hun werk. Vroeger hing boven de poort een bel die aangaf dat de werkdag begon. Deze klok hangt nu in het Scheepvaartmuseum.

’s Lands Zeemagazijn

Wat ook nog herinnert aan de Gouden Eeuw is het Scheepvaartmuseum. Dit gebouw opende 1656 haar deuren als ’s Lands Zeemagazijn, een centraal gelegen pakhuis dat de nieuwe oorlogsvloot snel moest kunnen bevoorraden. In het pakhuis lagen kanonnen, zeilen, vlaggen en scheepsuitrusting opgeslagen. Het is ontworpen door Daniel Stalpaert, de architect die ook het Paleis op de Dam ontwierp.

Het einde van de werf

260 Jaar lang werden er op ’s Lands Dok oorlogsschepen gebouwd, van de houten linieschepen voor Michiel de Ruyter tot de pantserdekschepen voor koningin Wilhelmina. Toch kwam er aan het bestaan van de werf een eind. In 1828 werd een dam tussen Amsterdam en het IJ aangelegd die bedoeld was om de stad tegen de invloeden van eb en vloed te beschermen. Tussen de werf en de Zuiderzee lag nu de Oosterdokssluis. De nauwe sluisdoorgangen zorgden ervoor dat het dok moeilijk toegankelijk werd voor grotere schepen. De aanleg van het nieuwe treinstation voor het open havenfront en de spoorbaan over de Oosterdoksdijk betekende het definitieve einde. In 1915 sloot de werf zijn poort.

Geschiedenis

De scheepshellingen zijn inmiddels verdwenen, maar de herinnering aan ’s Lands Werf zou volgens Willem Bijleveld bewaard moeten blijven: “Michiel de Ruijter schreef geschiedenis toen hij vanuit de werf grote zeeslagen leverde en de Nederlandse Republiek stevig heeft neergezet. Die geschiedenis zou je altijd willen voelen als je over het terrein loopt.”

Het gebouw van Pension Homeland

Gebouw 006 op de historische Voorwerf is de voormalige officierslegering van het Marine Etablissement Amsterdam. Hier waren de kamers, ofwel hutten, voor officieren die doordeweeks op de kazerne woonden. Afhankelijk van de rang in een enkel- of dubbelkamer. Daarnaast had de kazernecommandant de beschikking over een appartement. Het officiersverblijf in de benedenbouw was voor deze inwoners de huiskamer, bij de Marine de longroom genoemd. Hier werden de maaltijden bereid en geserveerd. Bij gelegenheid werden ook formele diners gegeven met de heren in ceremonieel tenue en de dames in avondjurk. Maar het was toch vooral de dagelijkse huiskamer met een biljart- en televisiekamer en uiteraard een bar. Een plek waar door de jaren heen veel recepties en partijen zijn geweest, maar ook de gewone werkdag werd er afgesloten met een biertje.

In de afgelopen jaren is de kazerne – na 350 jaar onttrokken te zijn geweest aan de stad – gedeeltelijk overgedragen aan het Rijksvastgoedbedrijf. De overgedragen gebouwen en terreinen worden beheerd door Bureau Marineterrein Amsterdam, het projectbureau dat namens Rijk en gemeente opereert.

De Voorwerf is het oudste deel van de kazerne dat pal naast het Scheepvaartmuseum ligt. Dit deel is sinds januari 2015 ter beschikking gesteld aan het projectbureau. De Voorwerf is nog privaat terrein, in eigendom van het Rijk, maar wel publiek toegankelijk gemaakt. Op de Voorwerf bevinden zich vier gebouwen. Het grootste en meest in het oog springend is het historische Poortgebouw, gebouw 003. Een rijksmonument waar nu de meeste tijdelijke huurders een plek hebben. Allemaal geselecteerd naar de thema’s Maritieme kracht, Innovatieve werkplaats, Waterpark. Hieronder ook veel baanbrekende kleinere bedrijven die, net als de marinewerf destijds, veel innoveren en internationaal opereren. De andere drie gebouwen stammen uit de tweede helft van vorige eeuw, waarvan gebouw 006 de oudste is uit de jaren ‘60. Het gebouw is inmiddels drastisch gerestaureerd met behoud van het eigen karakter.

Er worden rondleidingen georganiseerd op het Marineterrein.